2. DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA GÖREV YAPMIŞ HÜKÜMETLER (TÜRKİYE)

 Yazan: Hami Kandemir

2.DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA GÖREV YAPMIŞ HÜKÜMETLER [TÜRKİYE]

3 NİSAN 1939- 8 TEMMUZ 1942 REFİK SAYDAM: Türkiye Cumhuriyetinin 12. hükümeti ve ikinci refik saydam hükümeti denir. İkinci dünya savaşı olduğu dönemde başbakanlık yaptı.

 FAALİYETLERİ ve ÖNEMLİ OLAYLAR: 18 Nisan 1939 Tayfur Sökmen Türk milletvekili olarak yemin etti. – 1-5 Mayıs 1939 tarihinde dönemin devlet adamları, edebiyatçıları, sanatçıları, bilim adam bir araya getiren Türk Neşriyat Kongresi oldu. Amacı; Refik Saydam ”Türk kültür davasını önemli meselesi görüşmek ve onu programlandırmaktır.

-12 Mayıs 1939’da Türk- İngiliz ortak beyanname kabul edildi.

-5 Haziran 1939’da İstanbul tünel, Tramvay elektrik, 22 Haziran 1939 Ankara havagazı ve elektrik 25 Haziran 1939 Edirne, Bursa, Antep, Mersin elektrik şirketleri satın alındı.

-23 Haziran 1939 Türk- Fransız ortak beyanname yayımladı.

-24 Haziran 1939 Hatay Meclisi olağanüstü toplanıp Türkiye’ye bağlanmak istedi.

-5 Temmuz 1939 Milli Piyango İdaresi kuruldu.

-7 Temmuz 1939 Hatay ili kuruldu.

- 17 Temmuz 1939 Birinci Maarif Şurası toplandı: Türk eğitim sisteminin ilkeleri ortaya kondu.

- 26-27 Aralık 1939 7.8 şiddeti Erzincan depremi oldu. Çok büyük bir yıkım getirdi. 33.000 insan öldü. Şehrin yeniden inşası için 1942 yılını buldu.

-18 Ocak 1940 Milli Korunma Kanunu getirildi.

-Batı’nın ve Doğu klasikleri eserler çevrilmesi için Birinci Neşriyat Kongresi alınan karar ile tercüme bürosu kurulacak. Rönesans ve Reform düşünürlerin eserleri çevrilecek. 28 Şubat 1940 ilk toplantı yapıldı. 3 yılda 100’den fazla eser çevrilmiştir.

-30 Mart 1940 Suriye Dostluk ve iyi komşuluk Anlaşması imzalandı.

-17 Nisan 1940 Köy Enstitüsü kuruldu. Örnek: Trabzon- Beşikdüzü Hürrem Arman Osman Ülküman

-20 Mayıs 1940 Devlet Konservatuvarları kuruldu.

- 12 Haziran 1940 Türkiye Savaş’ta tarafsız kalınacağı belirtildi.

-20 Ekim 1940 Nüfus sayımı yapıldı. Yaklaşık 18 milyon.

-17 Şubat 1941 Türk- Bulgar saldırmazlık paktı imzalandı.

-18 Şubat 1941 Petrol Ofisi kuruldu.

-25 Mart 1941 Türk- Sovyet Rusya ortak deklarasyon yayımlandı.

-1 Haziran 1941 Toprak Mahsulleri vergi çıkarıldı. Tarım ürünlerinden % 10 vergi alındı. Sert şekilde eleştirildi. Maalesef tabii ki 2.Dünya savaşı yıkıcı etkileri…

-6 Haziran- 21 Haziran 1941 Coğrafya kongresi oldu. Türkiye coğrafi ana hatları belirlendi. Sınırlar belirlendi.

-18 Haziran 1941 Türk- Alman saldırmazlık paktı imzalandı. Almanya 22 Haziran Sovyet R. Savaş açtı.

-9 Ekim 1941 Türk- Alman 100 milyon liralık ticaret anlaşması imzalandı.

- 15 Nisan 1942 Türk inkılap Tarih Enstitüsü kuruldu.

 

1.ŞÜKRÜ SARAÇOĞLU HÜKÜMETİ:(9 TEMMUZ 1942- 8 MART 1943) Türkiye Cumhuriyeti on üçüncü hükümeti ve birinci şükrü Saraçoğlu hükümetidir. Bu dönemde ülke kıtlık içindeydi. 2. Dünya Savaşı’nın etkileri oluyordu. Bu dönemde tarım ürünleri istenilen seviye de üretilemedi. Devlet ürün fiyatlarını belirledi.

CASABLANCA KONFERANSI: Roosevelt, Churchill, mihver devletlere karşı 14-26 Ocak 1943 buluştular. Türkiye savaşa katma gerektiğini söylediler. 25 Ocak 1943 ABD Ankara büyükelçisi Steinhardt’a gönderilip İsmet İnönü sunulması için yazı gönderildi.

 İsmet İnönü konuları görüşme için Adana’ya gitti.

ADANA KONFERANSI: Winston Churchill Türkiye’yi savaşa katma konusunda ikna etmek istiyordu. İsmet İnönü olabildiğince savaşmak istemiyor ve ülkenin durumunu biliyordu. 2.Dünya Savaşı’nın etkisiyle ülke kıtlık ve sanayi gelişimini tamamlayamamış ve kalkınma çalışırken böyle bir savaş da girmek intihar gibi bir şey olur. Savaş’ın bitimine kadar durumu geçiştirerek 30 Ocak toplanan konferans 1 Şubat sona erdi ve İsmet İnönü Sovyetlerin savaş sonrası niyetlerin iyi olmadığını söyledi. Churchill bu söyleme katılmadı. İsmet İnönü ordu malzeme yetersizliğini savundu. 1 Şubat 1943 tebliğ ile Türkiye tarafsızlığına vurgu yapıldı.

-11 Kasım 1942 varlık vergi kanunu çıkarıldı. 15 Mart 1944 kaldırıldı.

-14 Aralık 1942 yeni seçim kanunu çıkarıldı. Bu kanun; Türk olmak, 22 yaşı bitirmek, yabancı devlet hizmetinde çalışmamak gerekir.

2. ŞÜKRÜ SARAÇOĞLU HÜKÜMETİ (9 MART 1943-7AĞUSTOS 1946) Türkiye Cumhuriyeti’nin on dördüncü hükümetidir. Atatürk, İsmet İnönü sonra New York Times gazetesine kapak olan üçüncü Türk kişi Şükrü Saraçoğlu’dur.

-12-16 Mayıs Washington Konferansı: Türkiye savaşa katılma ve müttefik Afrika ele geçirme ilgili konular görüşüldü. Almanya Romanya petrol ofise saldırısı balkan ikinci cephe açma için Roosevelt ve Churchill Türkiye’yi  savaşa katmak istedi.

- QUEBEC KONFERANSI: Mussolini’nin düşmesi yeni durum görüşülme için 11-24 Ağustos 1943 Churchill, Roosevelt, İngiliz ve ABD genelkurmay başkanları katılımı gerçekleşti. Balkan cephe açma için Churchill Türkiye savaşa katmak istiyor. Türkiye zaman, askeri gücü arttırma kararı verildi ve krom satışı durdurulması istendi. 25 Ağustos 1943 Şükrü Saraçoğlu Times verdiği röportajda “Türkiye tarafsızlığını korumaya devam edecek.”

-19-30 Ekim 1943 Moskova Konferansı’nda Türkiye’yi savaşa katılımı istendi yine.

-1.Kahire Konferansı: Moskova kararları bildirilmesi için İngiltere dış işleri ile Numan Menemencioğlu 5-6 Kasım 1943’te görüşüldü. Türkiye savaşa girmesi ve krom satışı durdurulma yön karar çıktı. Numan Türkiye’nin savaşa katılması macera olduğunu söyledi.

-Tahran Konferansı: 29 Kasım 1943 Churchill Türkiye yine savaşa girmesi gerektiği Stalin ise bu durumu istemez ve Roosevelt ise Türkiye savaşa katılacağı söyler. Alınan karar Bulgarlar Türklere saldırırsa Sovyetler ise Bulgarlara saldıracak.

- 2. Kahire konferansı: Roosevelt, Churchill İsmet İnönü davet etti. İsmet İnönü Numan’ı da alıp gitti. 4 Aralık 1943 görüşüldü ve Churchill SSCB iyi ilişki olacağı söyledi. İsmet İnönü kabul etti. Şükrü Saraçoğlu” hayır “dedi.

-19 Nisan 1943 Almanya ticaret anlaşma imzalandı.

-4-11 Şubat Yalta konferansı oldu ve boğazlar statü SSCB lehine değiştirme karar alındı.

-23 Şubat 1945’te Almanya ve Japonya’ya savaş açtı.

-7 Haziran 1945 “dörtlü takrir” uygulandı.

 Nuri Demirağ 18 Temmuz 1945 Milli kalkınma parti kurdu.

-5 Haziran 1945’te çiftçi topraklandırma kanunu çıktı.

- 14 Ağustos 1944 Tan, 30 Eylül 1944 vatan ve Tasvir-i Efkar gazete kapandı.

- Japonya teslim olmasıyla resmi 2 Eylül 1945’te savaş bitti. Geriye ise milyonlarca insanın ölümü oldu.

Kaynaklar

Öcal, Zeliha Özlem, SİYASİ AÇIDAN I. VE II. REFİK SAYDAM HÜKÜMETLERİ (1939-1942), Ankara: 2006, (yüksek lisans tezi)

Atabey Servet, I. ŞÜKRÜ SARAÇOĞLU HÜKÜMETİ VE İCRAATLARI (9 TEMMUZ 1942 – 9 MART 1943), Kırklareli: Ekim 2019 (Yüksek lisans tezi)

Arslan, Gürbüz, ŞÜKRÜ SARAÇOĞLU’NUN HAYATI VE SOSYAL FAALİYETLERİ (1886-1953), İstanbul: 2014, (doktora tezi)

 

tr.wikipedia.org/wiki/II._D%C3%BCnya_Sava%C5%9F%C4%B1%27nda_T%C3%BCrkiye