Xenophon'un Tarihçiliği ve Eserleri Hakkında Bilgi

 Xenophon’un Tarihçiliği Ve Eserleri

Antik çağlarda dönemin devletleri, yaşantıları, gelenekleri, tarihleri vb. hakkında önemli bilgiler veren kaynaklarımızdandır. Kuşkusuz en önemli eseri, Anabasis (On Binlerin Dönüşü)’dür. Heredot ve Thukydides’ten sonra Antik Yunan için çok önemli tarihçidir. Atinalı Aristokrat bir babanın çocuğudur. Sokrates’in öğrencisidir. Bazı eserleri günümüze tamamen ulaşmamıştır.

Xenophon’un Tarihçiliği: Heredot ve Thukydides’ten sonra En önemli tarihçi Xenophon olduğunu söyledim. Xenophon’un öğretici özelliği var. Özellikle Anabasis eserinde Ne kadar yol aldıklarına dair eski ölçü birimi olan “fersah” olarak hesaplar. 1 fars fersahı yaklaşık 6.23 km’dir. 12000 adım 1 saatlik yola eşittir. Bu da demek oluyor ki Xenophon ya Matematik biliyor ya da bu hesaplamayı Pers kaynaklardan faydalandı. Xenophon’un Anabasis’i kronolojik olarak yazmıştır diyebiliriz. Xenophon Tarih bilimine zaman ve yer kavramını kazandırmıştır. Tasvir ettiği yerleri yazarak Coğrafya bilimine katkı sundu. Örnek: Batı Ermenistan neresi? Ya da Kürt dağları neresi? Trapezus neresi? Euksine nedir? Bunlar Coğrafi olarak bilinmesi lazım ki Tarihe de katkısı olsun. Karadeniz tarihi araştırmalarında önemli isim olan Prof. Dr. Necati Demir bir kitabında Karadeniz tarihini anlatırken Milattan öncesi için ilk iş olarak Anabasis’ten yararlandı. Massynoikler, Thalber gibi halklardan kitabında bahsetti. Bu yüzden Xenophon tarihi araştırmalar için verdiği bilgilerle günümüz tarihçilere (Necati Demir gibi) ışık tutuyor. Xenophon, gördüğü halkların gelenek ve göreneklerini anlatarak “Etnografya bilimine (Kültür Bilimi)” katkısı olmuştur. Xenophon Tarih bilimine “Birincil Ana kaynaklar“ tabirini getirmiştir. Xenophon’un halkların ne yaptıklarına dair bilgi vererek haberi olmasa da Arkeoloji bilimine de katkı veriyor. Xenophon gerçek tarihçidir. Fark etmeden Tarihe yardımcı olan bilimlerden yararlanmıştır. “Antik çağda Karadeniz’de yaşayan halklar” diye Tez ödevi olsa öğrenci için ilk iş Xenophon’un yazdığı Anabasis kitabına bakılması lazımdır. Sonra varsa Arkeolojik verilere bakılması lazımdır. Karadeniz’de yaşayan halkların İskitlerin bir kolu olduğu söylenir. Genel kanıya göre de İskitlerin de Türk olabileceğini söylersek bu halklar Türk olabilir. Xenophon bu halkların kim olduklarını? Anabasis’te anlatıyor ve bu konuyu araştıracak bir Tarihçi, ilk olarak Xenophon’un kitabına bakması şarttır. Xenophon yazdıkları eserlerle Yunan tarihini, Karadeniz’in durumunu, Kuzey Suriye’nin durumu, Batı Anadolu’nun durumunu ve Adana’nın durumunu anlatıyor ve günümüz tarihçilerini araştırma için aslında alan açıyor diyebiliriz. Xenophon yine haberi olmasa da Tarihin yardımcı bilimlerinden Antropoloji bilimine de katkı veriyor. Sparta-Atina savaşları ya da Atina ile Peloponnesos arasındaki savaşlardan ölen kişilerin kemik, iskelet, kafatası ya da herhangi fiziki yapısına bakarak bu insanın hangi ırktan? Olduğu anlaşılır ve Tarih bilimine katkı sunar. Xenophon aslında Tarih bilimi dışında Kronoloji, Matematik, Arkeoloji, Antropoloji, Etnografya, Matematik ve Coğrafya biliminden faydalanmıştır. Tabii ki Xenophon’un tek uzmanlık alanı Tarih Bilimidir.

Anabasis(on binlerin dönüşü): Karadeniz kıyılarında yaşayan halklar hakkında bilgiler veriyor. Ermeni ve Kürtler hakkında bilgi veriyor. Trabzon tarihini, Doğu Anadolu’nun durumu ya da Giresun tarihini araştıracak birisi ilk olarak Anabasis eserine bakması lazımdır. Genç Satrap Cyros’un Pers kral II. Artakserhas’a karşı yaptığı seferden bahsediyor.  Xenophon Thrak süvarilerin de bu sefere katıldığından bahsediyor. Yunanlı paralı askerlerin katıldığından bahsediyor. Bu eserden yararlanarak Anadolu ve Suriye’nin kuzey tarafları, Thrakların kim olduğuna? dair bilgi edinebiliyoruz.. Belki de bu eser olmazsa Karadeniz’de Massynoikler Makron, Khalbler. Taokhlar gibi halkların yaşadığını bilemezdik. Khalbler Demiri çok iyi işler. Demiri iyi işlediklerine göre Silahlı aletler yapabilir ve savaşçılıkla iyi olabilirler. Anabasis’te “Dövüşten çekinmiyorlardı…” sözleri var. Bu halklar hakkında bilgimiz olmasaydı Trabzon, Giresun, Gümüşhane ile ilgili az da olsa bilgi edinemezdik. Bu yüzden Xenophon bu gördüklerini yazarak günümüz tarihçilere ışık tuttu. Kısacası Anabasis eseri, Günümüz için Akdeniz, Ege, Suriye’nin kuzeyi, Bağdat, Doğu Anadolu, Karadeniz’de yaşayan halklar, Çanakkale’nin ilçesi Lapseki (lampsakos) için bilgiler veriyor. Saydığım yerlerle ilgili Antik çağ için araştırma yapacak kişi, mutlaka ANABASİS kitabına bakması şarttır. Verdiği detaylı bilgilerle de Arkeolojik araştırmalara da ışık tutar. Örnek olarak bir yerin yanından nehir mi geçiyor? Dağ mı geçiyor? Duvar mı var? O yeri, verdiği detaylı bilgilerle Kazı çalışması için alan daraltılır ve Arkeolojik araştırmalarla Xenophon söyledikleri desteklenir. Yukarıda Khalblerin demiri iyi işlediklerini söylemiştik. Xenophon miğfer, tek uçlu mızrak, zırhları olduğunu söylüyor. Khalbler’in Trabzon-Erzurum arasında yaşamış olabilirler. Bu esere bakarak Yukarıda değindiğim savaş malzemelerin Arkeolojik araştırması yapılabilir. Arkeolojik verilerle Bu halkın tarihini çıkartabilir ve Xenophon’un anlattıkları tasdik olunur ve de Tarih ve Arkeoloji biliminden de uzmanlaşmış kişi, Anabasis’ten faydalanır. Bir tarihçi,  Arkeologların yapacağı çalışmasından da yararlanıp makale ya da kitabında yazabilir. Anabasis’e bakan bir Tarihçi, bu açılardan olaya bakabilir.

Hellenika (Yunan Tarihi): Thukydides’in bıraktığı yerden MÖ.411-362 arasındaki Peloponnesoslular ile Atina arasındaki olayları anlatır. Yunan tarihin 50 yıllık dönemini konu edinir. Eski Yunan tarihini araştıracak kişiler için ilk bakılması gereken eserdir. Çünkü Xenophon, tanık olduğu olayları yazar. Tarihçiler için “birincil ana kaynaktır.” Bu eseri Suat Sinanoğlu çeviri yapmıştır. Oğuz Tekin, kısada olsa MÖ.411-MÖ.362’ye kadar ki olaylardan bahsederken Suat Sinanoğlu’nun kitabından da yararlanmıştır. Suat Sinanoğlu eski Yunanca bilir. Xenophon’un yazdığı bu eser, Eski Yunan Tarihi için günümüz tarihçilere (Oğuz Tekin’e gibi) aydınlık tutuyor. Çünkü “birincil ana kaynaktır.” Örnek: Xenophon Koronia savaşının tanığıdır. Spartalılardan yana çıktı ve MÖ.394’te Atina’dan sürgün edildi. Koronia savaşının tanığı olarak araştırma yapacak tarihçiler, Xenophon’un Hellenika eserine bakması şarttır. Bu eserde, Xenophon anıt dikme, mızrak, kargı, oklar ve surlardan bahsediyor. Arkeologlar için bu esere bakarak savaşların nerede yaşandığını tespit ederek Mızrakların, okların ve surların kalıntıları kazı yapılarak çıkarılır ve Tarih bilimine katkı sağlar. Çünkü Tarihin yardımcı bilimlerinden bir tanesi de arkeolojidir. Xenophon bu eserde; yasalar, kanun ve partilerden bahseder. Mahkemelerden bahseder. Eski Yunan da İyi derece de olmasa da bir demokrasi anlayışı var olduğu bu kitabı okuyan bir Tarihçi, anlayabilir. Bu eser için Siyaset 

bilimcisi için az da olsa faydalanabilir. Bu eserde, sürekli Yunanlı kavimlerin, şehirlerarası çatışmalarından bahseder ve bu kitabı okuyan Tarihçi, şehir tarihçiliği yapabilir. Örnek: Boitia, Thebe, Atina, Sparta, Matinea, Pelopenez gibi şehirler ya da yarımada var. “Atina’nın Antik Yunanda tarihçesi” gibi tez, kitap, ya da makale olabilir. Tarihçiler için bakılması gereken ve Xenophon’un gördükleriyle yazdığı bu açıdan önemli eserdir. Xenophon’un tarihçiliğini anlatırken Antropoloji bilimine de katkı verdiğini söylemiştim. Xenophon’un Hellenika eserinde Yunan kavimleri arasında en kalabalık olanı Arkadia kavmi olduğu ve bedenen en sağlam olduğu yazmıştır. Gerçekten de Arkadialı bir kavim, kalabalık mı? Bedenen güçlü mü? Ya da abartılı söylem midir? Bunu bilmek için Antik kaynaklara da bakılır ve belirlenebilirse bir Arkadialı’nın iskeleti, kafatasından ya da fiziki yapısından herhangi bir kemikten, Antropoloji bilimi sayesinde tespit edilebilir. Çünkü Antropoloji ile uğraşan kişi, eski insanların fiziki yapılara bakar. Arkadialı bir kavim, gerçekten kalabalık mı? Sualine gelince yine bu eserdeki yazılanlara ya da varsa aynı dönemlerde yaşamış başka kaynaklara bakılır ve Tarihçi gözüyle belirlenir. Bu kitabı okurken “Aristokratlar şehri ele geçirdi” diye cümle var. Demokrasi anlayışı Aristokrat kişilere demek ki ağır geliyor. Bir Tarihçi, “Eski Yunanda Demokrasiyi savunanlar ile Aristokratların ilişkisi” şeklinde kendine; tez, kitap, makale, dergi, Sempozyum gibi şeklinde araştırma konusu edinir ve bu ilişkiyi araştırırken Hellenika kitabına bakarak faydalanabilir. Tarihçi, bu açıdan kitaba yaklaşabilir. Xenophon bu kitabın sonunda “bundan sonraki olayları herhalde bir başkası kaleme alacaktır” diye son cümlesini yazmış. Aslında Xenophon yazmaya devam edin, tanık olduğunuz olayları yazın ve gelecek nesil için günümüz tarihçilere aslında örnek olmamızı diliyor.

 Apologia Sokratus (Sokrates’in Savunması): Bu eser, tarihten çok felsefecinin işine yarar. Xenophon, Sokrates’in dünya zevkleri için aşırılığa kaçmadığını söylüyor. Topluma zarar ve utanç vermediğini söylüyor. Xenophon, Sokrates’in öğrencisidir. Xenophon, Sokrates’ten eğitim görmüş ve Sokrates’i tanıyan kişi olarak gerçekten Sokrates öyle bir şey yapmaz ya da Xenophon, hocasına toz kondurmuyor. Xenophon, Sokrates’in Atina ‘da yargılandığı sırada Atina’da değildi. Xenophon kendisi tanık olmamıştır. Xenophon’un birincil kaynağı Hermogenes’ti. Platonun da böyle eseri var. Xenophon ile Platon arasındaki Sokrates’in savunması eserinde bazı görüş farklılıkları var. Tarihçi ya da Felsefeci her ikisini de okuyup, ya da varsa başka kaynaklardan okuyup ona göre; tez, kitap, makale ya da dergi yazılabilir.

 Kyru paideia (Kyros’un eğitimi): Bu eser, kurgusal mı gerçek mi? Diye tartışılır. “Liderlik için olması gereken özellikler” diye kitap yazılsa yararlanabilecek eserdir çünkü Xenophon, iyi bir lider için yetenek, ahlaklı, uyanık, adaletli, taktikçi olması gerektiğini söyler. Kyros’u özdeşleştirir. Çok tartışıldığı için açıkçası Tarihçiler için pek güvenilir eser değildir. Tarihçi bu eserden faydalanmak istiyorsa bazı kısımların kurgu olup olmadığını sezmelidir. Eserde “Kroisos” diye isim geçer. Bu isim Lydia devletinin kralı idi. MÖ.547’de öldü. Xenophon MÖ.431-MÖ.354 arasında yaşadığına göre Xenophon bu eserine temkinli yaklaşmamız gerekir. Kroisas’ı bildiğine göre Pers sözlü veya yazılı kaynaklardan yararlanmış olabilir. Persler ile Lydia devleti yakın ilişki vardı ve Lydialıları da Persler yıkmıştı. Kroisas’la ilgili söylenceler çok fazladır ve bu yüzden bu esere güvenilmesi zordur. Bir kere eserin ismi Kyru paideia’dır. Kroisas Lydia devletinin başı idi. Kyros ise, MÖ.4.yy içinde Pers Satrabıdır. Bu eserin tarihçiler tarafından tartışıldığına göre bu eserden faydalanmak için şüphe etmemiz gerekir. Prof. Dr. Muzaffer Demir’in uluslararası bir dergide bu eserden bahsederken dipnotunda, Prof. Christopher Tuplin’in Kyru Paideia eseri için tarihi materyal kullandığını ve kurgusal kavram olmadığını savunmuştur diye belirtti. Bu eseri okumak isteyenler, Furkan Akder’in çevirisinden faydalanılabilir. Bu eseri araştırmak isteyen Tarihçi hem Eski yunanca orijinaline hem de Furkan Akder’in çeviri kitabından da faydalanılabilir. Kitabı okuyan Tarihçi, böylece gerçekten kurgusal mı değil mi? Ayırt edebiliriz.

 Kynegetikos (Avcılık Hakkında): Bu eser; tavşan, at, leopar, aslan gibi hayvanların nasıl avlanacağından bahseder. Bu eser, avlanacak adamın hangi özellikler? Olması gerektiğini belirtmiş. Bu eseri okuyanlar, askerliğin nasıl olması gerektiğini anlar. Eski zaman da hayvanlar konusunda araştırma yapmak isteyen Tarihçiler için ya da Zooloji bilimi için faydalanılabilecek eserdir.

Kaynaklar

Ksenophon, Anabasis (on binlerin dönüşüşü), Çev: Sinem Ceviz, İstanbul: Parola Yayınları, 2014

Xenophon, Hellenika Yunan Tarihi, Çev: Suat Sinanoğlu, Ankara: Türk Tarihi Kurumu Yayınları, 1999

Demir, Muzaffer, “Eski Anadolu Tarih Yazıcılığında Ksenephon’un Yeri ve Önemi” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt XII,  Sayı 68, 2019, SS: 345-357

Demir, Necati, Tarihi Süreç İçerisinde Karadeniz Bölgesi (Tarih-Etnik Yapı-Dil-Kültür), Ankara: Altınordu Yayınları, 2018

Tekin, Oğuz, Eski Yunan Tarihi,  İstanbul: İletişim Yayınları, 2. Baskı, 1998

İnternet Kaynakları

en.wikipedia.org/wiki/Apology_(Xenophon)#References

en.Wikipedia.org/wiki/Cynegeticus

tr.Wikipedia.org/wiki/Antropoloji

tr.Wikipedia.org/wiki/Fersah